Czym jest separacja?

Separacja to taka instytucja prawa rodzinnego, gdzie małżeństwo nie zostaje rozwiązane, nadal istnieje, ale w wyniku orzeczenia przez sąd separacji następuje zawieszenie niektórych skutków wynikających z zawarcia małżeństwa. Można powiedzieć, że jest to taki stan, gdzie małżonkami są jedną nogą w małżeństwie, a jedną poza nim. Małżeństwo co prawda istnieje, ale oficjalnie stwierdza się, że małżonkowie są na tyle daleko od siebie, że wyłącza się niektóre skutki płynące z zawarcia małżeństwa. 

Aby sąd mógł orzec separację, muszą zostać spełnione określone w Kodeksie rodzinnym okoliczności, mianowicie musi nastąpić zupełny rozkład pożycia. 

W przypadku rozwodu koniecznym jest, by między małżonkami wystąpił zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego. Zatem różnica między rozwodem a separacją jest taka, że separacja jest to stan odwracalny, czyli nastąpił zupełny rozkład pożycia, ale sytuacja ta może ulec zmianie i małżonkowie mogą naprawić swoją relację. Separacja jest orzekana przez sąd, a postępowanie wszczyna pozew o separację. Jak już wspomniałam wyżej, separacja to stan odwracalny, co oznacza, że sąd może znieść separację na zgodne żądanie małżonków. Dla przeciwieństwa nie jest to możliwe w przypadku rozwodu. Jeśli wyrok rozwodowy się uprawomocni, wówczas nie można tego cofnąć. Jeśli rozwiedzeni małżonkowie, ponownie chcą być małżeństwem, muszą ponownie wstąpić w związek małżeński. 

Kiedy sąd może orzec separację?

Aby sąd mógł orzec separację, muszą zaistnieć pozytywne przesłanki separacyjne. Taką jest zupełny rozkład pożycia małżonków. Co to oznacza? Zupełny rozkład pożycia małżonków to ustanie więzi uczuciowej, fizycznej i gospodarczej. Przesłanka ta sformułowana jest w sposób identyczny jak pozytywna przesłanka rozwodu. Szerzej o tym pisałam tutaj.

Oprócz separacji formalnej, czyli separacji jako instytucji prawnej, istnieje jeszcze separacja faktyczna. Jest to taki stan, w którym co prawda między małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia, każdy ma niejako swój świat i żyje swoim życiem, ale strony nie decyzją się na sformalizowanie tego stanu. Małżeństwo zatem z prawnego punktu widzenia funkcjonuje normalnie. W praktyce wygląda to w ten sposób, że separacja faktyczna poprzedza separację prawną. 

Kiedy sąd nie orzeknie separacji?

Sąd nie orzeknie o separacji w sytuacji wystąpienia przesłanek negatywnych, tj. Jeśli na skutek separacji ucierpi dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków (np. Dzieci stracą kontakt z jednym z rodziców), a także wtedy, gdy z innych względów orzeczenie separacji pozostawałoby w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego (jako przykład można podać sytuację, gdzie jedno z małżonków jest ciężko chore i nie może obyć się bez opieki drugiego). 

Po co istnieje separacja?

Najczęściej wskazuje się, że istnienie w polskim prawie rodzinnym instytucji separacji podyktowane jest dwoma celami:

1. poszanowaniem światopoglądu osób wierzących, nieuznających rozwodu,
2. stworzenie małżeństwom w głębokim kryzysie drugiej szansy. Separacja, jak wspominałam wyżej, to stan odwracalny. Strony formalizują stan, w jakim znajduje się ich małżeństwo, ale nie kończą go definitywnie. 

Jakie są skutki orzeczenia separacji?

Jak już wiemy, skutkiem separacji na pewno nie jest rozwiązanie małżeństwa. Natomiast szereg kwestii, głównie majątkowych, jest rozwiązanych w taki sposób, jakby do rozwodu doszło:

ustaje ustawowa wspólność majątkowa małżeńska, małżonkowie nie dziedziczą po sobie, nie odpowiadają również za swoje zobowiązania.

Separacja rodzi też emocjonalne skutki – może prowadzić do silnych emocji, takich jak smutek, złość, poczucie osamotnienia, czy lęk. Mogą one mieć wpływ na stan psychiczny i emocjonalny małżonków. Nie bez znaczenia pozostają skutki ekonomiczne – separacja może prowadzić do zmian w warunkach życia i pracy. Może to obejmować utratę pracy, zmniejszenie dochodów, a także zmiany w kosztach życia, takie jak utrzymywanie dwóch oddzielnych domów. Separacja rodzi także skutki względem dzieci, bowiem te są szczególnie narażone na negatywne skutki tej nowej sytuacji. Mogą mieć trudności z dostosowaniem się do nowych warunków życia, a także z zachowaniem kontaktu z obojgiem rodziców. 

Wszystkie te skutki separacji są poważne i wymagają uwagi i opieki. W zależności od kontekstu, separacja może mieć także pozytywne skutki, takie jak możliwość lepszego poznania samego siebie, czy też uzyskanie wolności i niezależności.

Na separację można spojrzeć jako na stan przejściowy, tj. z jednej strony może być to etap poprzedzający rozwód, z drugiej jednak strony zawsze mają możliwość powrotu do stanu sprzed separacji, czyli naprawienia swojej relacji i przywrócenia funkcji małżeństwa.